Foto boven:
Henk van Stigt met de door hemzelf gebouwde Enigma (foto’s Henk de Reus)

Castricum – Op 14 december tikt hij de leeftijd van 95 jaar aan, maar dat is aan Henk van Stigt absoluut niet te merken. Hij zit nog vol met ideeën, geniet van zijn hobby en geeft door het hele land nog steeds lezingen over Enigma, een cryptografische (de)coderingsmachine die de Duitse Wehrmacht in de Tweede Wereldoorlog gebruikte om zijn communicatie te versleutelen.

Door Henk de Reus

Henk begint weliswaar iets moeilijker te lopen, maar verder werkt alles nog prima. Het geheugen is uitstekend en hij heeft al zijn administratie keurig geordend in mappen en lades. Brieven die hij via z’n laptop verstuurt zijn foutloos geschreven. Henk vertelt hoe zijn interesse voor de Enigma is ontstaan: ,,Als jongetje van tien vond ik een radio iets heel bijzonders. Ze waren toen nog zeldzaam en ik vond het wonderlijk dat je via de ether berichten kon versturen en ontvangen.’’ Henk trekt een lade open en tovert hier een boekje uit tevoorschijn. Het is in de dertiger jaren uitgegeven door de ‘Vereeniging van Arbeiders-Radio-Amateurs’ (VARA). In het boekje is beschreven hoe je zelf een radio in elkaar zet en het bevat uitvoerige bouwtekeningen. De prijs van 0,75 cent staat er nog op.

Oorlog

Toen de Tweede Wereldoorlog begon was Henk twaalf jaar. ,,Alle radio’s moesten bij de bezetter worden ingeleverd zodat men hier de Engelse zenders niet kon ontvangen”, aldus Henk. ,,We hebben de spoel uit de radio gehaald voordat we deze inleverden. We gebruikten ‘m als versterker om platen te draaien. Zelf had ik een kristalontvanger op mijn slaapkamer waarmee ik berichten uit Engeland wilde beluisteren. Ik had als antenne een ‘vermomde’ waslijn opgehangen en hieraan wat knijpers met sokken bevestigd zodat deze echt leek. Door de Duitse stoorzenders lukte het helaas niet om Engelse zenders te ontvangen.’’

Henks vader werkte bij de PTT. Achter het paleis op de Dam. Het was daarom niet gek dat hij hier zelf, na het behalen van het Mulodiploma in 1945, ook ging werken. Hij begon zijn loopbaan als ‘leerling telegrafist’.

Militaire Dienst

Henk ging op 5 oktober 1948 in Militaire Dienst en volgde een opleiding op de Radio-radarschool op Vliegbasis Deelen. ,,In 1949 behaalde ik het diploma Radiotelegrafist. Hierna werkte ik twee jaar als telegrafist op de vliegbasis Twenthe’’, vertelt Henk. Achteraf had hij graag marconist willen worden en verbindingswerk op zee willen verrichten.

Zendamateur

In 1956 kreeg Henk z’n amateur-zendvergunning met de ‘call’ (roepnaam) PAØPQ. Hij vertelt dat hij in een dumpzaak een ontvanger kocht die hetzelfde was als waarmee hij in dienst had gewerkt. Deze heeft hij nog steeds.

,,Toen ik in 1990 in Bakkum kwam wonen nam ik een Japanse zender/ontvanger over van m’n buurman en zette ik een twintig meter hoge zendmast in m’n tuin. Het bracht mij in contact met mensen over de hele wereld. Dit zijn allemaal collega zendamateurs. Ze sturen nadat je contact met ze hebt gehad een QSL-kaart met gegevens, zoals een foto, hun naam en ‘call’, de datum van het contact en de frequentie waarop de verbinding werd gemaakt. Dit doet men om aan te tonen dat er een bepaalde verbinding tot stand is gebracht tussen twee stations.’’ Henk haalt een stapel kaarten uit een doosje om dit te laten zien. Afzenders uit Canada, de USA, Mauritius, alles komt voorbij.

Enigma

Het woord ‘Enigma’ is een oud Grieks woord dat ‘duistere taal’ of ‘raadsel’ betekent. De Engelse wetenschapper Alan Turing wist de code van de Enigma tijdens de oorlog te kraken. Geleerden beweren dat de oorlog twee jaar langer zou hebben geduurd als dit niet was gebeurd. Na de oorlog verbood de toenmalige premier Churchill om dertig jaar lang ook maar iets over het kraken van de Enigma te melden. De Koude Oorlog was inmiddels begonnen en er moest voor gewaakt worden dat de kraakcode in handen van de Russen zou komen.

Henk: ,,Toen in 1984 het Duitse boek ‘Rommel en zijn oorlog in Afrika’ uitkwam zag ik voor het eerst een heel uitvoerige beschrijving van de Enigma. Inmiddels heb ik zo’n 25 boeken over de geschiedenis van de Enigma. Ik heb zes jaar geleden een elektronische Enigma Bouwdoos gekocht en in elkaar gezet. Het was een monsterklus met meer dan tweehonderd onderdelen en met vijfhonderd soldeerpunten, soms nog geen millimeter van elkaar, maar… het werkt!’’

Lezingen

Door zijn vele kennis over de Enigma is Henk in de jaren hierna overal in het land lezingen over dit apparaat gaan geven. Ondanks zijn hoge leeftijd doet hij dit nog steeds. De laatste jaren gaat hij nog tien keer per jaar op pad. Henk: ,,Je merkt dat de belangstelling voor het thema ‘oorlog’ bij de huidige jonge generatie helaas afneemt.’’

De eerstvolgende lezing vindt plaats in het Oorlogsmuseum in Medemblik. Hier vertelt Henk onder andere over de geschiedenis en de werking van de Enigma, de codetaal, en over Alan Turing.

Hulp

Echtgenote Riet (91) helpt Henk waar nodig. Zij typt zijn geschreven tekst uit en neemt de presentatie van Henk over als zijn stem tijdens de lezing wat hees wordt. Henk denkt de oorzaak van de optredende heesheid te weten. ,,De lezing die ik houd is beschreven op 26 A-viertjes en duurt anderhalf uur. Dit is misschien wat te veel van het goede. Bovendien zag ik de laatste keren dat de aandacht wat verslapte en dat sommige toehoorders wat begonnen te dommelen. Ik probeer de lezing met behulp van dochter Marijke tot zestien A-viertjes terug te brengen. Dat zal nog een hele opgave worden want wat laat je weg?’’

Werkkamer

Tenslotte volgt er nog een rondleiding in Henks werkkamer. Er staan zo’n 25 zend/ontvangapparaten, waaronder originele apparatuur die de Duitsers en Engelsen in de Tweede Wereldoorlog gebruikten. ,,Het materiaal is meer dan 85 jaar oud’’, zegt Henk, terwijl hij naar een plaatje op een Duits zendapparaat wijst. Hierop staat in het rood de tekst ‘Feind hört mit’ geschreven’, onderstreept en met een uitroepteken.

Na vijf minuten wordt de rondleiding afgebroken. Henk zegt dat dochter Marijke binnenkort langs komt om hem te helpen met het comprimeren van de huidige tekst van de lezing. Hij moet zelf het eerste opzetje nog maken dus er is nog veel werk aan de winkel. De verslaggever begrijpt de boodschap en neemt afscheid. Het is wonderlijk om te zien hoe iemand van bijna 95 jaar nog zo bevlogen bezig is met zijn hobby en er plezier aan beleeft om zijn kennis met anderen te delen. Het zal je maar gegeven zijn.