Castricum – Vorige week in deze krant de visie van Herman Verhagen, adviseur bij HVC, over de doelstelling om in 2030 70 procent van de energie groen op te wekken. In dit slotartikel vertelt Verhagen over de energietransitie en de zeggenschap van inwoners.

Door Ans Pelzer

Verhagen: ,,De energietransitie draait om het vervangen van fossiele brandstoffen door duurzame energiebronnen. Dit is internationaal en nationaal besloten. Je kunt er blij van worden of boos over zijn, maar dat zal niets aan die besluiten veranderen. De energietransitie realiseer je niet met druk op een knop. Het is een proces van tientallen jaren dat loopt tot ongeveer 2050. Er zijn veel onzekerheden, keuzevraagstukken, dilemma’s en belangen en er zijn heel veel rapporten en overleggen. Je raakt gemakkelijk de weg kwijt.”

Nul op de meter?

,,De regering heeft bij de energietransitie allerlei taken en verantwoordelijkheden over de schutting gegooid en lokale overheden ermee opgezadeld. Den Haag is alleen ‘vergeten’ om de bijpassende instrumenten en financiële middelen beschikbaar te stellen. Zo ontstaat er een kloof tussen de nationale bedenkers van het beleid en de lokale uitvoerders van dat beleid. Den Haag belooft bijvoorbeeld dat de transitie woonlasten-neutraal zal zijn. Dat wekt verwachtingen. Op lokaal niveau ontbreekt echter het geld voor een betaalbare transitie en een op de zeven huishoudens is kwetsbaar voor energie-armoede.”

Ingrijpende gevolgen

,,De rijksoverheid spant zich onvoldoende in om mensen enthousiast te maken voor de energietransitie. Integendeel, men spreekt over de transitie met de passie van een blok beton. Een publiekscampagne die uitlegt wat de energietransitie betekent voor het leven van iedere Nederlander en hoe dat onze kinderen en kleinkinderen een betere toekomst verschaft, ontbreekt. De energietransitie raakt iedere burger. Ook áchter de voordeur. Het heeft ingrijpende gevolgen. Er wordt veel veerkracht van mensen gevraagd. Zonnepanelen op daken, energie besparen, aardgasvrij wonen… Een klein deel doet daar met enthousiasme aan mee. Maar er zijn ook mensen die geen boodschap hebben aan maatregelen om iets tegen klimaatverandering te doen. Of ze willen wel, maar kunnen niet.“

Voorkeuren van inwoners

,,We kennen de voorkeuren van lokale politici, maar niet die van de Castricummers. Hebben ze vertrouwen in het beleid? Voelen ze zich betrokken, gehoord en gezien? Of is de overheersende houding ‘dit wordt ons door de strot geduwd’? Het zal maar mondjesmaat lukken om burgers te betrekken als te veel wordt vertrouwd op het traditionele inspraakinstrumentarium. Dat instrumentarium is versleten. Daar moeten we niet mee doorgaan. Op inspraakavonden komen, gechargeerd gezegd, witte mannen met grijze haren die veel tijd hebben en zichzelf graag horen praten. Nauwelijks jongeren, moeders of vaders met jonge kinderen of mensen met een niet-Nederlandse achtergrond. De groep deelnemers is dus niet representatief. De stem van de meeste Castricummers wordt in het publieke debat niet gehoord.”

‘Burgers te laat betrokken’

,,Inwoners worden in de meeste inspraakprocessen veel te laat betrokken. Er zijn dan al allerlei keuzes gemaakt. Een goed voorbeeld van deze klassieke fout zijn de Regionale Energie Strategieën (RES). Je mag meepraten over onderwerpen die de overheid en een leger consultants hebben bedacht. Dit strookt niet met de uitgangspunten van een fatsoenlijk participatieproces. De RES is ingericht volgens een streng regime van landelijke richtlijnen en een strak tijdschema dat als een militaire operatie over het land wordt uitgerold. In een goed participatieproces zou de overheid niet eenzijdig de agenda moeten bepalen maar ruimte bieden voor een gelijkwaardige dialoog en burgers gelegenheid bieden om eigen gesprekspunten in te brengen. Dit staat haaks op het inspraak- en participatiecircus van de RES waarbij burgers geeltjes mogen plakken op een voortdenderende RES-trein, waarbij je zeker weet dat die geeltjes er honderd meter verderop alweer van af zijn gewaaid. Zo groeit het wantrouwen.”

‘Vertrouwen herstellen’

,,Burgers worden te vaak als sluitstuk van institutioneel overleg gezien, in plaats van als een kans om te komen tot betere energie(transitie)projecten. Participatie lijkt vooral bedoeld om mensen te dresseren in plaats van hen te emanciperen. Om de energietransitie te laten slagen, moet het vertrouwen in de overheid worden hersteld en dat vraagt zowel iets van de overheid als van de burgers.”

‘Iedereen een stem’

,,Het is belangrijk om iedereen een stem geven in het debat en manieren te zoeken om mensen op een laagdrempelige manier te betrekken. Afgelopen jaren hebben we daar in Europa en ook in Nederland ervaring mee opgedaan. In Burgerraden die een afspiegeling vormen van de bevolking, denken mensen na over het klimaatbeleid. Ze krijgen ondersteuning van experts. Cruciaal is om vooraf goed af te spreken wat er achteraf met de uitkomsten gebeurt. Wat doen politici met de uitslag c.q. met de voorkeuren van hun inwoners als die uitslag onwelgevallig is?”

‘Menselijke energietransitie’

,,Ik verwacht dat in gesprekken over de energietransitie het accent zal gaan verschuiven van de technische naar de morele en maatschappelijke aspecten. Dat is een goede en noodzakelijke ontwikkeling. Ik pleit voor een menselijke energietransitie. Voor een transitie die uitgaat van saamhorigheid, solidariteit en gemeenschapszin. Voor een transitie die zorgt dat iedereen die mee móet ook mee wíl, mee kán en mee gáát. Dat zal tijd kosten. Tegelijkertijd dringt de tijd. Klimaatverandering loopt voortdurend voor op de voorspelde tijdschema’s. Drie weken geleden waarschuwde het KNMI dat de kritische grens van anderhalve graad opwarming mogelijk al in 2030 wordt bereikt. Hoe langer we wachten met stevige maatregelen, hoe meer de moeilijkheden toenemen en de mogelijkheden afnemen.” (Foto: Marc Wallican)