‘Democratische legitimatie van maatregelen niet gewaarborgd’

Castricum – Omdat de coronacrisis ons land ook op zijn kop zette, wil het kabinet een tijdelijke wet invoeren die maatregelen bevat ter bestrijding van het virus voor de langere termijn. Dit houdt de gemoederen van het gemeentebestuur flink bezig, zoals blijkt uit reacties van burgemeester Mans en een aantal raadsleden.

De minister van Justitie en Veiligheid heeft in mei nieuwe, aanvullende wetgeving aangekondigd om maatregelen te kunnen nemen ter bestrijding van covid-19. Deze wet moet in de plaats komen van de op dit moment geldende noodverordeningen van de voorzitters van de veiligheidsregio’s. Deze verordeningen zijn namelijk op sommige punten ongrondwettelijk. Aanvankelijk was het de bedoeling om de wet voor het zomerreces in te voeren, maar dat is niet haalbaar gebleken.

Het wetsvoorstel voorziet in een basis om, vooral via ministeriële regelingen, snel te kunnen handelen ter bescherming van de volksgezondheid. Daarnaast is voorzien in de behoefte om op gemeentelijk niveau afwegingen te maken over de toepassing van maatregelen. Ook bevat het wetsvoorstel een specifieke wettelijke grondslag om de grondrechten te beperken.

Gemeenteraden buitenspel

Inmiddels hebben de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB) daarop gereageerd. Zij hebben verschillende kritische noten laten horen. Zij vinden onder andere dat het wetsvoorstel te weinig ruimte biedt voor lokaal maatwerk. Ook menen ze dat de democratische legitimatie van maatregelen op gemeentelijk niveau niet is gewaarborgd. Zo hebben bijvoorbeeld alleen burgemeesters nog enige zeggenschap als het om ontheffingen gaat. Wethouders en gemeenteraden worden min of meer buitenspel gezet. Ook is er niet voorzien in voldoende afstemming tussen de bevoegdheden van de minister, veiligheidsregio’s en de burgemeester en constateren de VNG en NGB dat de burgemeester extra wordt belast door het toezicht op naleving van de open zorgplicht voor publieke plaatsen. Daarvoor vragen zij het Rijk om ondersteuning en financiële compensatie. De tijdelijke coronawet zou voor een jaar gelden, maar kan daarna weer worden verlengd.

Handhavingscapaciteit

Desgevraagd reageerde Toon Mans als volgt: ,,Je kunt zeggen dat de nieuwe wet het wettelijke kader gaat vormen voor de anderhalvemetersamenleving. De wet geeft het kabinet de mogelijkheid om een jaar lang maatregelen te nemen zonder instemming van het parlement. Als de wet er komt, zal deze minimaal een jaar van kracht zijn. Binnenkort komt er een advies van de Raad van State over dit belangrijke onderwerp. En dan volgt het Salomonsoordeel, oftewel de zoektocht naar een oplossing voor dit staatsrechtelijke vraagstuk. Er zijn een paar ontwikkelingen rondom de nieuwe wet waar ik mij zorgen over maak. Zo vraag ik mij bijvoorbeeld af hoe het zit met de handhavingscapaciteit. Op elke hoek een agent, dat willen we niet en dat kan ook niet, dus daar zit een knelpunt.”

,,Dat geldt ook voor de gevolgen voor de burgers. Mensen moeten zich aan de wet houden, dat is waar, maar wetten moeten mensen niet gaan overheersen bij alles wat ze doen. Je ziet overal om je heen dat iedereen juist snakt naar meer ruimte. Als er dan een wet komt die allerlei vrijheden inperkt, dan botst dat met elkaar. Alles bij elkaar genomen, denk ik dat het goed is om te proberen een balans te vinden tussen enerzijds wetgeving en anderzijds persoonlijke vrijheden, ook in tijden van corona.”

‘Meer democratische controle’

Namens de fractie van de VVD maakt Andries de Rooij zich wat minder druk over de voorgestelde wet: ,,Ik snap de weerstand niet zo goed. In de huidige situatie geldt er een noodverordening die de grondrechten stevig inperkt, terwijl dat grondwettelijk helemaal niet is toegestaan. Geen juridisch houdbare oplossing dus. Ook is er door de lappendeken van regels in de verschillende regio’s sprake van wisselend beleid. In de ene regio is de handhaving veel strenger dan in de andere. Dit zorgt voor een gevoel van willekeur en rechtsongelijkheid. De nieuwe wet lost dit op, doordat er centraal niveau maatregelen worden genomen die voor iedereen gelden. Dat is ook logisch, want corona stopt niet bij de gemeentegrens.

Verder heeft de gemeenteraad in feite niets te vertellen gehad over de nu geldende noodverordening, aangezien wij de burgemeester controleren en niet direct de veiligheidsregio. Met de nieuwe wet krijgt het parlement meer democratische controle. Overigens zou ik deze wet er niet even snel doorheen jassen, zonder inspraak van de maatschappelijke partners. Het moet echt gaan om een tijdelijke wet die ook niet heel veel langer moet gelden. Dat zou buitenproportioneel zijn als je kijkt naar het relatief kleine aantal levens dat het virus nu nog eist.’’

‘Aantasting van onze grondrechten’

Hannie Lutke Schipholt van GroenLinks denkt er weer totaal anders over: ,,We zijn blij dat het kabinet is teruggefloten door de Raad van State over de coronaspoedwet. Het betekende nogal een aantasting van onze grondrechten als burger, maar ook voor de democratische vertegenwoordiging van alle burgers. Zo staat er in dat er centrale bevoegdheden worden toegekend aan de ministers en de 25 voorzitters van de veiligheidsregio’s.

De wet zou voor een jaar gelden en makkelijk verlengd kunnen worden. Daarover zegt de Nederlandse vereniging van Raadsleden dat het niet in het belang van het functioneren van onze democratie is wanneer de gemeenteraad zo’n lange periode onvolledig of niet in positie wordt gebracht. Wat GroenLinks Castricum betreft is er geen enkele reden waarom de gemeenteraden, Provinciale Staten en de Tweede kamer niet vooraf mee zouden kunnen praten over de te nemen maatregelen.”

‘Traumatiserende voorbeelden’

En over de aantasting van de grondrechten zegt Hannie: ,,Wij zijn bang dat de politie de bevoegdheid krijgt om woningen te kunnen betreden. Hiervan hebben we al traumatiserende voorbeelden gezien in de studentenhuizen. Het is maar de vraag of het op dit moment legaal is vanuit de noodverordening. Maar het mag natuurlijk nooit legaal worden gemaakt. Ook is het wat ons betreft niet in orde dat het maximale aantal mensen voor groepsvorming eenzijdig door de minister kan worden afgedwongen.

In combinatie met de verplichte afstand tussen mensen kan dit in de praktijk indirect een bedreiging voor de vrijheid van beweging en van vergadering en betoging zijn. De orde van advocaten vindt dergelijke ingrijpende beperkingen van bewegings- en vergadervrijheden niet normaal en niet thuis horen in een democratische samenleving. Bovendien vinden zij de straffen die in de spoedwet staan in veel gevallen niet in verhouding staan tot de overtredingen. GroenLinks Castricum sluit zich daarbij aan.” (Hans Boot)